آموزش خونگیری

آموزش خونگیری  یا نمونه گیری آزمایش خون یکی از مهم ترین بخش های  دوره  آموزش تکسین آزمایشگاه است که دقت و رعایت بهداشت در آن بسیار حایز اهمیت می باشد. خونگیری یک مهارت است که نیازمند دانش و اطلاعات کافی در مورد آناتومی بدن و مکانیسم خون رسانی بدن و هم چنین محل و نوع رگ ها است. هنگامی که فردی برای انجام آزمایش مراجعه می نماید، اولین مرحله ای که برای انجام تست های وی مورد نیاز است، انجام خونگیری می باشد. همانند سایر مراحل انجام تست های شما، انجام خونگیری نیز باید طبق اصول و قواعد خاصی انجام شود، و برای کاهش خطاهای احتمالی رعایت این نکات از اهمیت بالایی برخوردار می باشد.

چه رگ هایی در دست هر شخص وجود دارد؟

استفاده از واژه رگ صحیح نیست، منتها برای اینکه ملموس تر به نظر بیاید از واژه ی رگ استفاده می کنیم. ما چهار دسته عروق داریم که در دست وجود دارند.

شریان یا سرخرگ:این عروق حاوی خون روشن هستند و خون را از سمت قلب به اندام های مختلف می رسانند. این عروق دیواره ی ضخیمی دارند و حاوی فشار سیسولی هستند بنابراین خون به سرعت و فشار زیاد درون آنها جریان دارد این عروق جهت خون گیری معمولی و روتین آزمایشگاهی مناسب نیستند. چون در صورت خون گیری باید تمهیدات خاصی  داشته باشید. تا خون در محل سوزن لخته شود یا اصطلاحا بند بیاید. بنابراین خون گیری از شرایین امری پر ریسک محسوب می شود و نیاز دارد که حتما توسط پزشک و تحت مراقبت وی انجام شود.

وریدها یا سیاهرگ ها:دسته دوم عروق موجود در بدن ما ورید ها هستند. این عروق خون تیره یا کم اکسیژن را به سمت قلب باز می گردانند و فشار کمی دارند. دیواره ی این عروق نازک است فلذا بهترین عروق برای نمونه گیری خون محسوب می شوند.در چین بازو چندین ورید مختلف وجود دارد. مناسب ترین این وریدها ورید سفالیک و بازیلیک هستند که در تصویر می بینید . و بهترین محل جهت خون گیری به حساب می آیند.

اعصاب:دسته ی دیگه عروق که در تمام بدن حضور دارند اعصاب هستند. در صورت آسیب به اعصاب بسته به میزان آسیب می تواند باعث عدم کارایی و یا ار کار افتادگی برخی از اندام ها یا عضلات شود. در هنگام خون گیری اگر سوزن با عروق اعصاب برخورد کند بسیار دردناک خواهد بود.

حال چه کنیم تا در هنگام خون گیری سوزن به عروق عصبی آسیب نرساند؟ اعصاب عموما در عمق بافت های بدن حضور دارند. فلذا عموما در هنگام خون گیری سوزن سرنگ آسیبی به آن نمی زندو ولی باید دقت کنید تا در هنگام خون گیری حدالامکان نمونه گیری را از محل های بیرونی دست انجام دهید. و در نواحی داخلی و عمقی دست در جستجوی عروق نباشیم.

رباط ها:رباط ها ، طناب هایی هستند که عضلات بدن را به استخوان ها متصل می کنند. جنس این رباط ها مشابه یک طناب کشیده و خیلی سفت در زیر پوست حس می شود. در مواردی که عروق با چشم دیده نمی شوند و شما مجبورید تا با لمس کردن ورید مناسب خون گیری را پیدا کنید. باید مراقب این طناب های محکم باشد. وارد شدن سوزن به این طناب ها قطعا حس دردناک و ناخوشایندی را برای بیمار به همراه خواهد داشت.

چگونه رگ مناسب برای خونگیری را پیدا کنیم؟

خب تا اینجای ماجرا یاد گرفتیم که رگ مناسب برای خون گیری وریدها محسوب می شوند. و بعدش یاد گرفتیم که دو تا ورید سفالیک و بازیلیک در چین بازو مناسب ترین رگ ها محسوب می شوند.حالا سوال اینه که اگه وریدها دیده نشدن چیکار کنیم ؟ بیمار ممکن چاق باشه یا بچه باشه یا هرچی حالا باید چیکار کنیم.لمس کردن محل رگ به عنوان یک اصل اساسی حتی در زمانی که بیمار شما خوش رگ است . یعنی رگ بیمار به راحتی دیده می شود ، الزامی است.

در حالتی که رگ بیمار کاملا نمایان و واضح است. با لمس کردن رگ ضریب اطمینان خود را به 100 درصد می رسانیم. و در زمانی رگ واضح نیست با لمس کردن ناحیه چین بازو سعی می کنیم تا رگ مناسب را بیابیم.ورید ها شبیه لوله های نازک توخالی هستند و زمانی که شما یک وریدرا لمس می کنید و فشار می دهید مشابه این است که یک ماکارونی تو خالی و پخته شده (پنه) را فشار دهید.

لوله خم می خورد و تا می شود و دوباره به حالت  اولیه باز می گردد.دقیقا همین حی در مورد عروق ورید وجود دارد. زمانی که این عروق را لمس می نمایید خم می شوند و وقتی رها می کنید به آرامی به حالت اولیه ی خود باز می گردند. در افراد تو پر (چاق) که عروق به سختی پیدا می شود. باید با لمس کردن و فشردن نواحی مختلف دست رگ را بیابید. گاهی اوقات رگ مناسب پیدا نمی شود. در این شرایط افراد خبره با توجه به موقعیت آناتومیکال عروق اقدام به نمونه گیری می نمایند. و بعضی از افراد هم اقدام به نمونه گیری از سایر نقاط مثل پشت دست می کنند.

انواع روش های خونگیری

خونگیری براساس نیاز ممکن است به صورت وریدی، مویرگی، شریانی انجام شود که در ادامه به شرح هر یک از این انواع نمونه برداری می پردازیم

خونگیری وریدی:خونگیری وریدی توسط کارشناس آزمایشگاه و پرستار انجام می گیرد. اگر چه ممکن است نمونه گیری توسط پرستار نیز در بخش های بیمارستان انجام گیرد. اغلب آزمایش های روتین خون از نوع خون وریدی می باشند. این نمونه گیری از قسمت چین داخلی آرنج از رگ وریدی با لمس حالت ارتجاعی رگ و با سوراخ کردن آن با نیدل صورت می گیرد. این نمونه گیری ممکن است با سرنگ یا لوله خلا (سیستم ونوجکت) انجام شود.

• خونگیری وریدی با سرنگ

در خونگیری با سرنگ بعد از بستن گارو و باز و بسته کردن بازو ، خون از شریان وارد ورید می شود ولی از ورید نمی تواند برگردد و خون در ورید حبس شده و دچار افزایش فشار می شود و با وارد کردن نیدل سرنگ و کشیدن پیستون خون با فشار وارد ستون سرنگ می شود. خونگیری با سرنگ بسیار مرسوم تر می باشد.

• خونگیری وریدی با لوله خلا یا سیستم ونوجکت

نمونه گیری با لوله خلا مشابه مراحل فوق انجام می شود، با این تفاوت که وسیله خونگیری یک نیدل می باشد که به محفظه ای خلا را اعمال می کند متصل شده و لوله مختص به خود جهت وارد شدن خون اتصال می یابند. رنگ در پوش لوله ها بر اساس نوع کاربرد و ماده ضد انعقاد متفاوت می باشد. این لوله ها خلا بوده و تا زمان مکش باید متصل به نیدل باشند. مزایای استفاده از این روش این می باشد که خونگیری به اندازه انجام می شود ( نه زیاد نه کم) و درد کمتری را هم برای فرد به همراه دارد.

خونگیری شریانی:خونگیری شریانی به علت این که شریان ها عمق زیادی دارند و به وسیله بافت های پیرامون محافظت می شوند و همچنین چنین نمونه گیری نیازمند اطلاعات دقیق تر از آناتومی رگ ها می باشد، بسیار سخت تر ازخونگیری وریدی می باشد. این نمونه گیری معمولا توسط پزشک انجام می گیرد. نمونه خون شریانی جهت آزمایش ABG یا همان گاز های خونی درخواست می شود. خون شریانی برعکس خون وریدی با فشار وارد ستون نمی شود و باید با ساکشن دستی یا آسپیراسیون سرنگ خونگیری انجام شود.

خونگیری مویرگی:خونگیری مویرگی معمولا در افراد با رگ های نامشخص، نوزادان، افراد تحت شیمی درمانی و غیره انجام می گیرد. این نمونه گیری از روی دست یا در مواردی نادرتر از روی پا انجام می شود. به خاطر ظرافت مویرگ و امکان پاره شدن آن، این خونگیری بسیار سخت است و نیدل خیلی سطحی وارد پوست می شود. در نوزادان ممکن است خونگیری از پاشنه پا صورت بگیرد که علت آن نرمی پاشنه پا و فراوانی مویرگ در این ناحیه و همچنین کم بودن حجم خون نوزاد می باشد که با این روش به چند قطره خون نوزاد برای انجام آزمایش بسنده می شود.

نمونه گیری خون از پشت دست

نمونه گیری از ناحیه ی پشت دست عموما امری دردناک محسوب می شود. ولی در شرایطی که عروق مناسب در چین بازو پیدا نمی شودمی تواند گزینه ی خوبی باشد.در هنگام نمونه گیری باید دست به حالت فیکس شده و بدون حرکت باقی بماند. بیمار دست خود را مشت نماید و گارو در قسمت ساعد بسته شود. سرنگ در راستای رگ مورد نظر و با زاویه ی 30 درجه وارد شود. و به آرامی نمونه گیری انجام شود.

در هنگام خونگیری چه نکاتی را باید رعایت نمایید

فرد مراجعه کننده به آزمایشگاه جهت خونگیری باید مواردی که در زیر ذکر می شود را انجام دهد:

• استرس خود را کنترل کند زیرا که اضطراب ممکن است بر جواب آزمایش تاثیر داشته باشد. برای این کار فرد باید حداقل چند دقیقه قبل از آزمایش در صندلی خونگیری نشسته و در صورت لزوم نفس عمیق بکشد.
• اگر قبل خونگیری در مورد آزمایشی ناشتائی مد نظر باشد، فرد مراجعه کننده باید زمان مورد نیاز برای ناشتائی را رعایت کند. جهت کسب اطلاعات بیشتر راجب ناشتا بودن به قسمت مقالات و مقاله مربوط به ناشتایی چیست مراجعه شود.
• اگر به الکل یا ماده ای ضد عفونی کننده خاصی حساسیت دارید، حتما قبل از انجام نمونه برداری به کادر آزمایشگاه اطلاع دهید.
• اگر شما هرگونه مشکل یا بیماری خاصی دارید، به فرد خون گیر اطلاع دهید. برای مثال افراد آلوده به ایدز، هپاتیت و بیماری های مسری دیگر باید به کادر آزمایشگاه مشکل خود را اطلاع دهند.
• از پوشیدن لباس هایی که آستین آن ها به سختی برای خونگیری بالا می رود تا جایی که امکان دارد، اجتناب کنید.
• به توصیه های خونگیر در حین خونگیری توجه کنید.
• بعد از انجام خونگیری برای چند دقیقه محل خونگیری را با پنبه فشار دهید تا از کبودی و خون مردگی در آن ناحیه جلوگیری شود و همچنین خونریزی به طور کامل قطع شود. افرادی که از داروهای رقیق کننده خون مثل وارفارین و آسپرین استفاده می کنند، مدت زمان بیشتری طول می کشد تا خون آنها به طور کامل قطع شود در نتیجه باید مدت زمان بیشتری را روی محل نمونه برداری فشار بدهند.
• بعد خارج شدن نیدل از رگ، مشت خود را باز کنید چون مشت نگه داشتن دست موجب تداوم خون ریزی می شود.
• بعد خونگیری بلافاصله بلند نشوید چون ممکن است به دلیل کاهش حجم خون دچار ضعف، سیاهی چشم، سرگیجه شده و زمین بخورید بنابراین توصیه می شود چند دقیقه بر روی صندلی بمانید.
• اگر احساس می کنید بعد خونگیری ممکن است ضعف کنید. بهتر است یک شیرینی به همراه داشته باشید. البته اگر در زمان ناشتا بودن آب به مقدار کافی مصرف شود امکان ضعف بعد از خونگیری کم تر می شود. لازم به ذکر است در زمان ناشتائی، نوشیدن آب بلامانع می باشد.

کارشناس آزمایشگاه برای انجام خونگیری چه نکاتی را باید رعایت کند

مواردی که کارشناس آزمایشگاه جهت یک نمونه گیری صحیح باید رعایت کند به شرح زیر می باشد:

• قبل از هر کاری باید هویت شخص مراجعه کننده را با لیبل که قرار است روی نمونه چسبانده شود تطابق داده شود و به این صورت از بروز خطا جلوگیری می شود.
• بر اساس آزمایش ها لوله ها مورد نظر آماده می شود تا بعد خونگیری دچار اشتباه و خطا نشود.
• محل خونگیری با گارو بسته می شود تا خون در رگ جمع شود.
• بعد لمس رگ محل مورد نظر با پنبه الکل یا پد های مخصوص الکلی ضدعفونی می شود.
• خونگیری انجام می شود و هر آزمایش به لوله مخصوص خود ریخته می شود.
• پنبه خشک روی محل نمونه گیری قرار داده شود.

علت کبود شدن ناحیه خونگیری چیست؟

ممکن است بعد از خونگیری محل مورد نظر کبود شود که به این کبودی در اصطلاح هماتوم نیز گفته می شود که می تواند دلایل و علت های مختلفی داشته باشد. در مورد علت کبودی یا هماتوم ناحیه نمونه گیری می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پس از اتمام نمونه برداری، توصیه می شود ناحیه خونگیری کمی فشار داده شود تا از خروج خون و خون مردگی در این ناحیه جلوگیری شود در صورت عدم انجام این کار احتمال کبودی وجود دارد زیرا خون به ناحیه زیر پوست شما نشت پیدا می کند و همین خون اضافی در زیر پوست باعث کبودی می شود.
• در برخی موارد از خونگیری، ممکن است رگ پاره شود و خون وارد بافت زیرین شود و ایجاد کبودی کند.
• پوشیدن لباس های تنگ ممکن است به تداوم فشار بعد خونگیری ادامه دهد و موجب فشار در موضع نمونه گیری شود. بنابراین می تواند از عوامل دیگر کبودی در این ناحیه نیز محسوب شود.
• در افراد به اصطلاح بد رگ که رگ به سختی شناسایی می شود، ممکن است مدت زمان مورد نیاز برای خونگیری بیشتر شود که همین عامل می تواند بعدا باعث ایجاد کبودی پوست شود.

توجه داشته باشید کبودی با هر عاملی هیچ خطری را در پی ندارد و با انجام توصیه های زیر می توانید آن را رفع کنید

• استفاده از کمپرس یخ روی موضع کبودی تا چند ساعت بعد نمونه گیری
• استفاده از کمپرس گرم ۲۴ ساعت بعد از نمونه گیری

البته لازم به ذکر است بدون انجام موارد بالا نیز ناحیه به مرور بعد چند روز بهبودی حاصل می شود ولی با انجام این موارد به سریع تر شدن بهبودی کمک می شود.