آشنایی با انواع آنتی بیوتیک ها

آشنایی با انواع آنتی بیوتیک ها

در این مقاله از سری  مقالات دوره آموزشی تکنسین داروخانه به آشنایی با انواع آنتی بیوتیک ها، اثرات درمانی و عوارض مصرف آن ها خواهیم پرداخت. آنتی بیوتیک (Antibiotic)  نوعی دارو است که باعث از بین رفتن یا جلوگیری از رشد باکتری‌‌ها می‌شود و  از دو راه طبیعی و مصنوعی به دست می‌آیند. آنتی بیوتیک‌‌ها هیچ تاثیری روی ویروس‌‌ها، قارچ‌‌ها یا انگل‌‌ها ندارند. آن‌ها یک کلاس را در گروه بزرگتری از ترکیبات به نام ضد میکروب تشکیل می‌دهند (ضد میکروب‌ها شامل دارو‌های ضدویروسی، ضدقارچی و ضدانگلی نیز هستند).

آنتی بیوتیک‌‌ها برای بدن میزبان نسبتاً بی ضرر هستند، بنابراین می‌توانند برای درمان عفونت‌‌های باکتریایی به راحتی مورد استفاده قرار گیرند.آنتی‌بیوتیک‌های طبیعی از میکروارگانیسم‌هایی مانند قارچ‌ها و باکتری‌ها گرفته می‌شوند. امروزه با پیشرفت شیمی پزشکی بیشتر آنتی‌بیوتیک‌ها، حاصل تغییرات مولکولی بر روی آنتی‌بیوتیک‌های طبیعی هستند.

انواع آنتی بیوتیک ها

آنتی بیوتیک‌ها براساس گونه‌هایی از باکتری که بر آن‌ها تاثیر می‌گذارند در ۱۰ کلاس مختلف جای می‌گیرند، در زیر به معرفی این آنتی بیوتیک‌ها می‌پردازیم:

پنی سیلین (Penicillins): این آنتی بیوتیک ترکیبی است که از قارچ پنی سیلیوم تهیه می‌شود و می‌تواند رشد باکتری‌ها را مهار کرده و آن‌ها را از بین ببرد. عفونت‌هایی که با استفاده از آنتی بیوتیک پنی سیلین قابل درمان هستند، شامل آبسه لثه، عفونت‌های گوش، پنومونی، عفونت لوله‌های تنفسی، تب روماتوئید، تب اسکارلت، عفونت پوستی و عفونت مجاری ادراری هستند.

تتراسایکلین (Tetracyclines): این گروه از آنتی بیوتیک‌ها، در واقع ترکیباتی هستند که در درمان عفونت‌های ناشی از میکروارگانیسم‌های حساس مانند باکتری‌های گرم مثبت، گرم منفی، «کلامیدیا» (Chlamydiae)، «مایکوپلاسما» (Mycoplasmata)، «پروتئووزان» (Protozoans) یا «ریکتسیا» (Rickettsiae) مورد استفاده قرار می‌گیرند. این آنتی بیوتیک در دامپزشکی برای درمان بیماری‌های دام نیز  به کار می‌رود. از جمله عفونت‌هایی که با تتراسیکلین‌ها قابل درمان هستند،‌ می‌توان به مالاریا، آکنه، عفونت‌های چشمی، عفونت‌های لوله‌های گوارشی اشاره کرد.

سفالوسپورین (Cephalosporins): سفالوسپورین‌ها گروه بزرگی از آنتی بیوتیک‌ها هستند که از کپک آکرمونیوم به دست آمده‌اند. عملکرد این آنتی بیوتیک‌ها مشابه پنی سیلین است و می‌توانند باکتری‌ها را از بین ببرند. سفالوسپورین‌ها به آنزیم مسئول ساخت پپتیدوگلیکان متصل شده و از فعالیت آن جلوگیری می‌کنند. پپتیدوگلیکان ترکیب مهم در ساختمان دیواره سلولی به شمار می‌آیند. این گروه از آنتی بیوتیک‌ها در درمان عفونت‌های استخوانی، عفونت دستگاه تنفسی فوقانی و عفونت‌های پوستی موثر هستند.

کینولون (Quinolones): خانواده آنتی بیوتیک‌های کینولون شامل ۵ گروه مختلف هستند که به صورت سنتزی توسط «جورج لشر» در سال ۱۹۶۲ میلادی ساخته شدند. این آنتی بیوتیک‌ها بر عملکرد دو آنزیم مهم باکتری‌ها اثر می‌گذارند که شامل توپوایزومراز و DNA گیراز هستند، به این ترتیب ترمیم و سنتز DNA مختل می‌شود و باکتری از بین می‌رود. خانواده کینولون‌ها در برابر طیف وسیعی از باکتری‌ها موثر هستند.

لینکومایسین (Lincomycins): لینکومایسین‌ها گروه کوچکی از آنتی بیوتیک‌ها هستند که از سنتز پروتئین‌های باکتریایی که برای زنده ماندن آن‌ها اهمیت دارند، جلوگیری می‌کنند. این آنتی بیوتیک‌ها در درمان عفونت‌های ناشی از پنوموکوکوس، استافیلوکوکوس و استرپتوکوکوس مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ماکرولید (Macrolides): ماکرولیدها خانواده مهمی از آنتی بیوتیک‌ها هستند که از یک حلقه بزرگ لاکتونی با ۱۴ تا ۲۰ اتم کربن ساخته شده‌اند در این خانواده آنتی بیوتیک‌های متداولی مانند اریتروماسین و آزیتروماسین وجود دارند. این آنتی بیوتیک‌ها از مخمر «استرپتومایسس» (Streptomycetes) تهیه می‌شوند. آنتی بیوتیک‌های ماکرولید اغلب خاصیت باکتریواستاتیک دارند و ممکن است در غلظت‌های بالا بتوانند باکتری‌ها را از بین ببرند.

سولفونامید (Sulfonamides): این آنتی بیوتیک‌ها از جمله ترکیبات سنتزی هستند که در ساختار خود دارای گروه‌های سولفونامید هستند، به این گروه از آنتی بیوتیک‌ها داروهای سولفا نیز گفته می‌شود.مکانیسم اثر آنتی بیوتیک‌های سولفانامیدی مهار و جلوگیری از سنتز DNA است و به صورت باکتریواستاتیک عمل می‌کنند. گروه‌های دارویی غیرآنتی بیوتیکی زیاد از ترکیبات سولفامید ساخته شده که در بسیاری از بیماری‌ها نظیر دیابت و در ترکیب مسکن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

گلیکوپپتید (Glycopeptides): این گروه از آنتی بیوتیک‌ها با مهار سنتز پپتیدوگلیکان، از ساخت دیواره سلولی باکتریایی جلوگیری می‌کنند. از این آنتی بیوتیک‌ها برای درمان عفونت‌های استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به آنتی بیوتیک و عفونت‌های انتروکوکی مقاوم به بتا – لاکتامات‌ها استفاده می‌شود. علاوه بر این زمانی که بیمار به آنتی بیوتیک‌های خانواده بتا – لاکتامات‌ها آلرژی داشته باشد، گلیکوپپتیدها گزینه مناسبی هستند. از آنتی بیوتیک‌های این گروه برای درمان بیماری‌هایی مانند مشکلات گوارشی ناشی از کلستریدیوم دیفیسیل، اندوکاردیت یا التهاب درون شامه قلب، «انتروکولیت» (Enterocolitis)، عفونت ریوی پنومونیا و عفونت‌های پوستی شدید استفاده می‌شود.

آمینوگلیکوزید (Aminoglycosides): این گروه از آنتی بیوتیک‌ها در درمان عفونت‌های باکتری‌های گرم منفی هوازی استفاده می‌شوند. از سویی دیگر از آنتی بیوتیک‌های گروه آمینو گلیکوزید برای مبارزه با عفونت‌های ناشی از استافیلوکوک‌ها و مایکوباکتریوم‌ توبرکلوسیس نیز استفاده می‌شود. مکانیسم عمل این ترکیبات مهار سنتز پروتئین در باکتری‌ها است. از جمله عوارض جانبی این گروه از آنتی بیوتیک‌ها می‌توان به ایجاد مشکلات کلیوی و ریزش مو اشاره کرد.

کارباپنم (Carbapenems): این آنتی بیوتیک‌ها در گروه بتالاکتامات‌ها قرار می‌گیرند که برای درمان عفونت‌های حاصل از باکتری‌های گرم مثبت و گرم منفی هوازی و بی‌هوازی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این ترکیبات قادر به مهار فعالیت آنزیم بتالاکتاماز در باکتری‌ها هستند. وجود آنزیم بتا – لاکتاماز موجب کاهش تاثیرگذاری سایر آنتی بیوتیک‌ها بر باکتری‌ها می‌شود. در دوره آموزش تکنسین داروخانه علاوه بر آشنایی با انواع آنتی بیوتیک ها با سایر انواع دارویی، داروهای گیاهی و نسخه خوانی تمام مهارت هایی که به عنوان  یک تکنسین داروخانه لازم دارید به شما آموزش داده خواهد شد.

مقاومت باکتری در برابر آنتی بیوتیک 

مقاومت به آنتی بیوتیک زمانی رخ می‌دهد که باکتری قادر باشد در حضور یک یا چند آنتی بیوتیک همچنان به زنده ماندن و رشد ادامه دهد. در این صورت با وجود مصرف دارو، بازهم علائم بیماری شدت می‌یابند و باکتری‌های مقاوم همچنان باعث ایجاد عفونت می‌شوندبدون وجود آنتی بیوتیک‌های موثر، مشکلات زیادی برای بیماران و جوامع به وجود خواهد آمد. به طور مثال عفونت‌های شایعی مانند ذات الریه باکتریایی، تهدیدکننده‌ی زندگی‌ می‌شوند، اقداماتی مانند جراحی قلب باز بسیار خطرآفرین خواهد شد و آمار مرگ و میر ناشی از عفونت در جوامع افزایش خواهد یافت.

آنتی بیوتیک ها در درمان چه مشکلاتی موثر نیستند؟

طبق آمارهای ارائه شده توسط مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های ایالات متحده (CDC)، تجویز آنتی‌بیوتیک در نیمی از موارد غیرضروری است. به عنوان مثال‌، گاهی برای درمان عفونت‌های ویروسی مانند سرماخوردگی، آنفلوانزا، برونشیت، بیشتر گلودردها و اکثر عفونت‌های سینوسی آنتی بیوتیک تجویز می‌شود. در صورتی که آنتی بیوتیک برای درمان این نوع عفونت‌ها کارساز نیست. اما متاسفانه استفاده غیرضروری از آنتی‌بیوتیک برای عفونت‌های ویروسی هنوز گسترده است.

همچنین این داروها بر عفونت های دهان که ناشی از ویروس ها یا قارچ ها بوده و یا درد های دندان ناشی از ضربه هیچ اثری ندارد و همیشه باید تحت تجویز و باتشخیص دندانپزشک مصرف شونددر نتیجه مقاومت دارویی در اثر مصرف نامناسب آنتی بیوتیک ها، تعداد فزاینده ای از عفونت ها – مانند ذات الریه، سل، سوزاک و سالمونلوز – با کم اثرتر شدن آنتی بیوتیک های مورد استفاده برای درمان، سخت تر می شوند و در نهایت مقاومت به آنتی بیوتیک منجر به اقامت طولانی تر در بیمارستان، هزینه های بالاتر پزشکی و افزایش مرگ و میر می شود.

خصوصیات یک آنتی بیوتیک خوب

1. در محل عفونت (‌محل تجمع پاتوژن مانند آبسه دندانی، سیونوزیت، مغز و … ) غلظت کافی از دارو که برای مهار رشد یا کشتن میکرو ارگانیسم‌ها نیاز است ‌ایجاد کند.
2. آسیبی (عارضه، سمیت) به میزبان وارد نکند یا در حد بالایی وارد نکند.
3. به حد کافی پایدار باشد بطوری که بتوان آنرا از محیط کشت جدا نمود و برای مدت معقولی ذخیره کرد بدون اینکه اثرش کاهش یابد.
4. سرعت دتوکسیفیکاسیون (سم زدایی) و دفع دارو از بدن به گونه‌ای باشد که غلظت کافی را برای مدت معینی در خون نگاه داشته و احتیاجی به دوزهای مکرر نباشد.
5. دفع دارو به حد کافی سریع و کامل باشد و پس از قطع مصرف دارو بطور کامل دفع گردد.
6. به عبارتی یک آنتی بیوتیک خوب آنتی بیوتیکی است که برای میکروب سمی و کشنده باشد و برای میزبان سالم و بی خطر باشد؛ زود خراب و فاسد نشود و مدت کافی در بدن توقف داشته باشد و بتواند به محل عفونت وارد شود. هنگامی که آنتی بیوتیک قطع شد تا مدت مدیدی در بدن نماند و در زمان معقولی تصفیه شود.

چرا میزان عفونت‌های مقاوم به آنتی بیوتیک در حال افزایش است؟

مقاوم شدن باکتری‌ها در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها یک روند طبیعی است که نمی‌توان جلوی آن را گرفت. اما موضوع نگران کننده این است که این روند به سرعت رو به افزایش استعلت اصلی روند سریع مقاوم شدن باکتری‌ها نسبت به آنتی بیوتیک‌ها، تجویز آنتی بیوتیک در موارد غیرضروری، تجویز نوع نامناسب و مدت زمان نامناسب مصرف است